Spis treści
Dlaczego dieta przy Hashimoto jest ważna?
Dieta odgrywa zasadniczą rolę w chorobie Hashimoto. Stanowi istotne wsparcie dla farmakoterapii, oddziałując zarówno na nasze samopoczucie, jak i na wyniki badań diagnostycznych. Właściwe odżywianie jest kluczowe, ponieważ pomaga hamować, a nawet zatrzymywać procesy zapalne charakterystyczne dla tego schorzenia autoimmunologicznego. Dzięki odpowiedniej diecie możemy skuteczniej zapobiegać problemom z tarczycą i wspomagać ich leczenie. Utrzymanie zbilansowanej podaży składników odżywczych stanowi solidne wsparcie procesu terapeutycznego, przekładając się na poprawę komfortu życia i lepsze parametry laboratoryjne. Przykładowo, wystarczająca ilość selenu może znacząco wspomóc funkcjonowanie tarczycy. Co więcej, dieta o działaniu przeciwzapalnym często przynosi odczuwalną ulgę w dolegliwościach. Warto zatem rozważyć konsultację z doświadczonym dietetykiem, który pomoże dostosować jadłospis do indywidualnych potrzeb i specyfiki danego przypadku.
Jakie są zalecenia dietetyczne dla osób z chorobą Hashimoto?
Osoby z Hashimoto powinny szczególnie dbać o swoją dietę, stawiając na przeciwzapalne produkty. Warto włączyć do jadłospisu:
- różnorodne warzywa, zwłaszcza te zielone, liściaste oraz z rodziny krzyżowych,
- owoce jagodowe, które dzięki zawartości antyoksydantów chronią organizm,
- pełnoziarniste produkty zbożowe (zamiast białego pieczywa),
- tłuste ryby morskie, bogate w kwasy omega-3,
- kefir i jogurt naturalny, jako źródła probiotyków, wspierające zdrową mikroflorę jelitową.
Z drugiej strony, należy unikać nadmiaru cukrów prostych i wysoko przetworzonej żywności. Pamiętajmy o regularności posiłków – najlepiej jeść 4-5 razy dziennie, w rozsądnych porcjach. Dieta w Hashimoto powinna być bogata w żelazo, selen i witaminę D, a jod należy dawkować ostrożnie. Te składniki odgrywają istotną rolę w prawidłowym funkcjonowaniu tarczycy. Obróbka termiczna warzyw krzyżowych zmniejsza zawartość goitrogenów, substancji utrudniających wchłanianie jodu. Kluczem do sukcesu jest indywidualne podejście. Jadłospis powinien uwzględniać specyfikę choroby Hashimoto oraz ewentualne choroby współistniejące. Odpowiednio skomponowana dieta stanowi podstawę profilaktyki i wsparcie w leczeniu schorzeń tarczycy.
Jakie procesy zapalne mogą być redukowane przez odpowiednią dietę?
Dieta w Hashimoto, chorobie autoimmunologicznej, odgrywa istotną rolę w redukcji stanów zapalnych organizmu. Właściwy dobór pokarmów, obfitujących w antyoksydanty i substancje o działaniu przeciwzapalnym, ma korzystny wpływ na modulację układu odpornościowego, co przyczynia się do wyciszenia procesów zapalnych. Dieta ma szczególny wpływ na:
- zapalenie tarczycy – odpowiednia dieta może spowolnić, a nawet zahamować proces zapalny, chroniąc gruczoł tarczowy przed dalszym uszkodzeniem,
- zapalenia związane z nieszczelnością jelit – zastosowanie diety eliminacyjnej, wykluczającej potencjalnie drażniące składniki, wspiera regenerację jelit, wzmacnia barierę jelitową i zapobiega przenikaniu szkodliwych substancji do krwiobiegu,
- reakcje alergiczne i nadwrażliwości pokarmowe – identyfikacja i eliminacja pokarmów wywołujących stany zapalne odciąża układ odpornościowy,
- ogólnoustrojowe stany zapalne – diety przeciwzapalne, takie jak dieta DASH, mogą przyczynić się do obniżenia ogólnego poziomu stanu zapalnego w organizmie, co wpływa pozytywnie na funkcjonowanie zarówno tarczycy, jak i całego organizmu.
Kluczową rolę odgrywają składniki odżywcze o działaniu przeciwzapalnym, takie jak kwasy omega-3, selen, witamina D i antyoksydanty. Dlatego modyfikacja sposobu odżywiania powinna stanowić istotny element kompleksowej terapii Hashimoto.
Jakie są skutki nieszczelności jelit w kontekście Hashimoto?
Zespół nieszczelnego jelita często towarzyszy chorobie Hashimoto, potęgując jej nieprzyjemne symptomy. Na czym polega ten problem? Otóż, zwiększona przepuszczalność jelit umożliwia przedostawanie się do krwiobiegu niestrawionych fragmentów pokarmu, bakterii oraz toksyn, co z kolei prowokuje reakcję ze strony systemu immunologicznego.
W odpowiedzi, układ odpornościowy rozpoczyna atak na tarczycę, skutkując:
- wzrostem stężenia przeciwciał anty-TPO,
- wzrostem stężenia przeciwciał anty-TG,
- przyspieszeniem destrukcji komórek tarczycy.
Nieszczelność jelit wiąże się również z większym prawdopodobieństwem rozwoju alergii i nietolerancji pokarmowych, ponieważ stale pobudzony układ odpornościowy może reagować na różnorodne składniki pożywienia. To dodatkowo zaostrza procesy zapalne, które negatywnie wpływają zarówno na funkcjonowanie tarczycy, jak i ogólne samopoczucie.
Co więcej, stany zapalne zaburzają konwersję T4 do T3 – hormonu kluczowego dla prawidłowego metabolizmu. Niedostateczna ilość T3 prowadzi do objawów niedoczynności tarczycy, takich jak:
- chroniczne zmęczenie,
- trudności z utrzymaniem prawidłowej wagi,
- problemy z koncentracją.
Dlatego też, w terapii Hashimoto niezwykle istotne jest uszczelnienie jelit. Jak to osiągnąć? Pomocne okazują się:
- dieta eliminacyjna,
- suplementacja probiotykami,
- odpowiednio dobrane preparaty odżywcze, które wspierają regenerację jelit, redukują stany zapalne i wspomagają pracę tarczycy.
Jakie możliwe alergie pokarmowe związane z dietą Hashimoto?
Alergie pokarmowe mogą znacząco wpływać na przebieg choroby Hashimoto, dlatego identyfikacja i eliminacja alergenów z diety często przyczynia się do redukcji stanu zapalnego i ogólnej poprawy samopoczucia. Jakie potencjalne alergeny warto wziąć pod uwagę?
- nietolerancja glutenu jest dość powszechna wśród osób z Hashimoto, a dieta bezglutenowa może przynieść znaczną ulgę i zmniejszyć stan zapalny,
- nietolerancja laktozy, obecnej w produktach mlecznych, może nasilać różnorodne objawy, dlatego wykluczenie lub ograniczenie spożycia mleka, serów i jogurtów nierzadko prowadzi do poprawy,
- soja i produkty sojowe mogą wpływać na wchłanianie leków na tarczycę, co sprawia, że niektóre osoby z Hashimoto powinny jej unikać,
- alergia na jaja kurze występuje stosunkowo często, a ich wyeliminowanie z diety bywa niekiedy konieczne, zwłaszcza gdy alergia została potwierdzona,
- niektóre osoby z Hashimoto reagują alergicznie na orzechy, dlatego warto to sprawdzić,
- inne potencjalne alergeny, takie jak konserwanty, barwniki i sztuczne dodatki do żywności, które również mogą być źródłem problemów.
W celu identyfikacji alergenów pokarmowych warto rozważyć wykonanie testów alergicznych, na przykład skórnych lub z krwi, przeprowadzanych pod okiem alergologa. Dodatkowo, pomocna może być dieta eliminacyjna, polegająca na czasowym wykluczeniu podejrzanych produktów w celu ustalenia, które pokarmy wywołują reakcje. Pamiętajmy, że wszelkie zmiany w diecie powinny być konsultowane z lekarzem lub dietetykiem, aby uniknąć niedoborów pokarmowych i zapewnić odpowiednie zbilansowanie diety.
Jak wygląda przykładowy jadłospis na diecie Hashimoto?

Przykładowy jadłospis dla osób z Hashimoto powinien opierać się na diecie przeciwzapalnej, która jednocześnie kompleksowo zaspokaja zapotrzebowanie na niezbędne składniki odżywcze. Ważne jest, aby dieta uwzględniała również ewentualne alergie i nietolerancje pokarmowe. Jak może wyglądać taki przykładowy dzień z takim jadłospisem?
Na śniadanie proponujemy owsiankę na mleku roślinnym, wzbogaconą o owoce jagodowe, takie jak borówki lub maliny. Dodatek orzechów i nasion chia to świetny sposób na zwiększenie wartości odżywczej, a szczypta cynamonu zadziała dodatkowo przeciwzapalnie.
Drugie śniadanie może stanowić koktajl przygotowany na bazie jogurtu naturalnego lub kefiru. Wzbogać go o szpinak, banana i odrobinę siemienia lnianego, aby dostarczyć witamin i błonnika.
Na obiad idealnie sprawdzi się pieczony filet z kurczaka lub indyka, serwowany z warzywami gotowanymi na parze. Wybierz swoje ulubione warzywa, np. brokuły, marchewkę lub kalafior, i połącz je z kaszą gryczaną lub komosą ryżową.
Jako podwieczorek możesz zjeść garść orzechów włoskich lub migdałów – to proste i zdrowe rozwiązanie na mały głód.
Kolacja powinna być lekka i wartościowa. Proponujemy łososia pieczonego lub gotowanego na parze, podanego z sałatką z rukoli, pomidorów i ogórka. Dressing przygotuj na bazie oliwy z oliwek i soku z cytryny.
Pamiętaj, że jadłospis powinien być urozmaicony i zapewniać odpowiednią ilość białka, zdrowych tłuszczy oraz węglowodanów złożonych. Dbaj o odpowiednie nawodnienie organizmu, pijąc dużo wody i staraj się unikać podjadania między posiłkami. Prezentowany jadłospis to jedynie propozycja. Indywidualny plan żywieniowy powinien zostać opracowany przez doświadczonego dietetyka, który uwzględni Twoje specyficzne preferencje i potrzeby.
Jakie produkty warto włączyć do diety Hashimoto?
Osoby z Hashimoto, planując dietę, powinny postawić na produkty pełne wartości odżywczych. Składniki te wspierają pracę tarczycy i pomagają łagodzić stany zapalne. Jakie produkty warto włączyć do jadłospisu?
- tłuste ryby morskie, takie jak łosoś, makrela, sardynki czy śledź, to doskonałe źródło kwasów omega-3 o działaniu przeciwzapalnym i wzmacniającym odporność,
- siemię lniane i nasiona chia oferują podobne korzyści, dodatkowo zawierają błonnik regulujący pracę jelit,
- owoce jagodowe, takie jak borówki, maliny, jeżyny, wiśnie i truskawki są bogate w antyoksydanty, które neutralizują wolne rodniki i ograniczają stres oksydacyjny – istotny czynnik w chorobach autoimmunologicznych,
- kurkuma (zawsze z piperyną!), imbir, cynamon i goździki wspomagają walkę ze stanami zapalnymi,
- zielone warzywa liściaste są źródłem witamin, minerałów oraz magnezu, istotnego dla prawidłowej pracy tarczycy,
- produkty pełnoziarniste dostarczą błonnika i energii, ale przy nietolerancji glutenu należy wybierać te bezglutenowe,
- kefir i jogurt naturalny zadbają o mikroflorę jelitową, co ma zasadnicze znaczenie dla odporności i redukcji stanów zapalnych,
- jajka to cenne źródło selenu i jodu, niezbędnych dla funkcjonowania tarczycy (należy jednak zachować ostrożność w przypadku alergii).
Wszystkie wymienione produkty dostarczają witamin, minerałów (w tym żelaza, cynku i selenu) oraz innych cennych składników odżywczych, które korzystnie wpływają na funkcjonowanie tarczycy i ogólny stan zdrowia.
Jakie produkty są zakazane w diecie Hashimoto?
Osoby z Hashimoto powinny szczególnie uważać na to, co ląduje na ich talerzu. Przede wszystkim, zaleca się rezygnację z żywności przetworzonej, która obfituje w sztuczne dodatki, konserwanty i wzmacniacze smaku – te składniki mogą bowiem zaostrzać stany zapalne. Dlatego, robiąc zakupy, warto poświęcić chwilę na dokładne przeczytanie etykiet. Kolejnym elementem, którego należy unikać, są produkty bogate w cukry proste. Mowa tu o:
- słodyczach,
- napojach gazowanych,
- białym pieczywie, które negatywnie wpływają na poziom insuliny, zwiększając tym samym ryzyko insulinooporności.
W przypadku nietolerancji glutenu, konieczne jest wykluczenie z diety pszenicy, jęczmienia i żyta. Taka eliminacja może pomóc w zminimalizowaniu ryzyka wystąpienia reakcji autoimmunologicznych, co jest niezwykle istotne dla osób z Hashimoto. Warto również pamiętać o ograniczeniu spożycia warzyw krzyżowych, takich jak brokuły, kalafior i kapusta, a także soi. Co ciekawe, poddanie ich obróbce termicznej redukuje zawartość goitrogenów – substancji, które mogą utrudniać wchłanianie jodu. Na koniec, nie można zapominać o potencjalnych alergenach pokarmowych. Jeśli obserwujesz niepożądane reakcje po spożyciu mleka krowiego, jaj, orzechów lub niektórych owoców morza, rozważ ich wyeliminowanie z diety.
Jakie składniki odżywcze wspierają dietę przy Hashimoto?
W leczeniu Hashimoto, a także w łagodzeniu jego uciążliwych objawów, ogromną rolę odgrywa właściwe odżywianie. Konkretne witaminy i minerały mogą znacząco wpłynąć na funkcjonowanie tarczycy, redukując stany zapalne i poprawiając ogólne samopoczucie. Jakie składniki odżywcze zasługują na szczególną uwagę?
- selen, wspomaga prawidłową pracę tarczycy i ogranicza stres oksydacyjny,
- żelazo, oddziałuje na poziom energii i metabolizm,
- witamina d, wspiera odporność i pomaga zwalczać procesy zapalne,
- cynk, jest również niezmiernie ważny dla prawidłowej pracy tarczycy i sprawnego funkcjonowania układu odpornościowego,
- witamina b12, wspomaga układ nerwowy i uczestniczy w produkcji czerwonych krwinek,
- antyoksydanty, neutralizując wolne rodniki, chronią komórki tarczycy przed uszkodzeniami.
Należy jednak pamiętać, aby suplementację skonsultować z lekarzem lub dietetykiem. Pozwoli to uniknąć niepożądanych interakcji z przyjmowanymi lekami i zapobiec nadmiernemu spożyciu poszczególnych składników. Niedobór tych substancji może negatywnie wpłynąć na pracę tarczycy i zaostrzyć objawy Hashimoto. Dlatego też regularne badania i dobrze zbilansowana dieta są kluczowe dla zachowania zdrowia. Co więcej, jod, choć niezbędny do produkcji hormonów tarczycy, w przypadku Hashimoto powinien być suplementowany ostrożnie i pod nadzorem lekarza, ze względu na ryzyko nasilenia stanu zapalnego.
Jaką rolę odgrywa białko w diecie przy Hashimoto?

Białko odgrywa kluczową rolę w diecie osób z Hashimoto, wspierając prawidłową pracę tarczycy. Jest ono niezbędne do syntezy hormonów tarczycowych, które z kolei regulują metabolizm. Dlatego też warto zadbać o obecność białka w każdym spożywanym posiłku. Doskonałym źródłem tego ważnego składnika są:
- ryby (stanowiące także cenne źródło kwasów omega-3),
- mięso,
- jaja (dostarczają pełnowartościowego białka),
- rośliny strączkowe (dla wegetarian i wegan, obfitują w ten składnik).
Odpowiednia podaż białka wpływa na efektywne działanie hormonów tarczycy, co w konsekwencji przekłada się na lepsze samopoczucie i kontrolę objawów choroby. Zatem, białko stanowi fundament diety wspierającej osoby z Hashimoto.
W jaki sposób tłuste ryby morskie wpływają na zdrowie tarczycy?
Tłuste ryby morskie, takie jak łosoś, makrela, sardynki i śledź, to prawdziwy sprzymierzeniec w diecie osób z Hashimoto, a to za sprawą bogactwa kwasów omega-3. Te cenne kwasy charakteryzują się silnym działaniem przeciwzapalnym, co ma kluczowe znaczenie w kontekście Hashimoto – choroby autoimmunologicznej. Regularne włączanie tłustych ryb morskich do jadłospisu przynosi szereg korzyści:
- pomaga zredukować stany zapalne w organizmie, spowalniając tym samym proces niszczenia tarczycy,
- wspiera działanie układu odpornościowego, wzmacniając jego naturalne mechanizmy obronne,
- ma pozytywny wpływ na profil lipidowy, co jest szczególnie ważne dla serca i naczyń krwionośnych, które w przypadku Hashimoto często bywają obciążone,
- są doskonałym źródłem witaminy D, która odgrywa istotną rolę w regulacji zarówno układu odpornościowego, jak i samej tarczycy.
Eksperci zalecają spożywanie tłustych ryb morskich 2-3 razy w tygodniu. Pamiętajmy jednak o pochodzeniu ryb, wybierając te, które pochodzą ze zrównoważonych połowów. Pozwoli to uniknąć narażenia na metale ciężkie i inne zanieczyszczenia, które mogą negatywnie wpływać na nasze zdrowie. Wybierajmy mądrze i dbajmy o siebie!
Jakie korzyści przynoszą probiotyki w diecie Hashimoto?
Probiotyki, naturalnie obecne w fermentowanych produktach takich jak kefir czy jogurt, odgrywają kluczową rolę w trosce o zdrowie jelit osób z Hashimoto. Wspierają one korzystną mikroflorę jelitową, co ma szczególne znaczenie w przypadku zespołu nieszczelnego jelita, często współwystępującego z chorobami autoimmunologicznymi.
Korzyści z włączenia probiotyków do diety osób z Hashimoto:
- wzmacniają one system odpornościowy, pobudzając produkcję cennych przeciwciał,
- usprawniają proces trawienia i absorpcję składników odżywczych, co jest niezwykle ważne w kontekście zaburzeń metabolicznych towarzyszących Hashimoto,
- pomagają również w redukcji stanów zapalnych w jelitach, co pośrednio wpływa na ograniczenie stanu zapalnego tarczycy,
- włączenie probiotyków do codziennego menu może znacząco przyczynić się do poprawy samopoczucia osób z Hashimoto,
- wybierając odpowiednie produkty, warto zwrócić uwagę na ich skład, unikając cukru i sztucznych barwników.
Dobry skład to priorytet!
Jakie makroskładniki powinny być uwzględnione w diecie Hashimoto?
W diecie osób zmagających się z Hashimoto kluczowe jest zachowanie właściwych proporcji białek, tłuszczów i węglowodanów. Źródła białka powinny być różnorodne: warto sięgać po ryby, chude gatunki mięs, jajka, a także rośliny strączkowe. Szczególną rolę odgrywają tłuszcze, zwłaszcza kwasy omega-3, obficie występujące w tłustych rybach morskich, słynące ze swoich właściwości przeciwzapalnych. Węglowodany najlepiej pozyskiwać z produktów pełnoziarnistych, takich jak kasza gryczana czy komosa ryżowa, które są cennym źródłem błonnika.
Błonnik pokarmowy, obecny również w warzywach i owocach, wspomaga funkcjonowanie jelit i pomaga w utrzymaniu stabilnego poziomu cukru we krwi. Należy jednak pamiętać, że indywidualne zapotrzebowanie na te składniki odżywcze jest uzależnione od wielu czynników, takich jak poziom aktywności fizycznej i ogólny stan zdrowia. Dobrze skomponowana dieta, uwzględniająca te aspekty, ma istotny wpływ na leczenie Hashimoto. Nieocenione mogą okazać się również regularne konsultacje z dietetykiem, który pomoże dopasować dietę do konkretnych potrzeb i sytuacji.
Co to jest dieta DASH Hashimoto i jak wpływa na zdrowie tarczycy?
Dieta DASH w wersji Hashimoto to zmodyfikowany wariant popularnego planu żywieniowego DASH (Dietary Approaches to Stop Hypertension), stworzony specjalnie z myślą o osobach zmagających się z chorobą Hashimoto. Jej głównym celem jest dostarczenie organizmowi substancji odżywczych, które wspierają prawidłową pracę tarczycy i minimalizują procesy zapalne, co w efekcie może przyczynić się do lepszego funkcjonowania tego gruczołu i ogólnej poprawy samopoczucia.
Wpływ diety DASH Hashimoto na tarczycę jest wielopłaszczyznowy:
- zapewnia odpowiednią podaż kluczowych mikroelementów, takich jak selen i cynk, które są absolutnie niezbędne do sprawnego działania tarczycy,
- pomaga w redukcji stanów zapalnych w organizmie, które mogą negatywnie oddziaływać na ten gruczoł,
- dbałość o ogólny stan zdrowia, wynikająca z zasad tej diety, pośrednio przekłada się na kondycję tarczycy.
W jaki sposób dieta przy Hashimoto może wpływać na ogólne samopoczucie?
Dieta przy Hashimoto ma fundamentalne znaczenie dla naszego samopoczucia. Wpływa na organizm wielopłaszczyznowo, a poszczególne aspekty diety wzajemnie się uzupełniają. Przede wszystkim, dążymy do złagodzenia stanów zapalnych. Możemy to osiągnąć poprzez:
- rezygnację z żywności, która nasila proces zapalny,
- włączenie do jadłospisu produktów o działaniu przeciwzapalnym.
Nie można również zapominać o zdrowych jelitach, stanowią one bowiem fundament dobrego samopoczucia. Warto wesprzeć je probiotykami oraz dietą bogatą w błonnik, co przełoży się na lepsze wchłanianie składników odżywczych, a w konsekwencji – na wzrost energii i poprawę nastroju. Niezwykle istotne jest także dostarczanie odpowiedniej ilości:
- selenu,
- żelaza,
- cynku,
- witaminy D,
które są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania tarczycy i optymalizacji metabolizmu. Co więcej, odpowiedni sposób odżywiania przy Hashimoto pomaga w utrzymaniu prawidłowej masy ciała, co dodatkowo przekłada się na przypływ energii i ogólną witalność. Tak całościowe podejście do diety może znacząco poprawić kondycję organizmu zarówno w aspekcie fizycznym, jak i psychicznym.
Jak wprowadzenie diety może wpłynąć na terapię hormonalną w Hashimoto?

W terapii hormonalnej Hashimoto kluczową rolę odgrywa właściwie dobrana dieta, która ma niebagatelny wpływ na efektywność lewotyroksyny – syntetycznego hormonu tarczycy, stosowanego w leczeniu niedoczynności tego gruczołu. Odpowiednio skomponowany jadłospis, bogaty w wartościowe składniki i ograniczający stany zapalne, może przynieść szereg korzyści:
- poprawia wchłanianie leków,
- przyczynia się do redukcji stanów zapalnych w organizmie,
- wspiera pracę tarczycy poprzez dostarczanie jej niezbędnych składników odżywczych takich jak selen, cynk i żelazo,
- wpływa na proces konwersji T4 (tyroksyny) w T3 (trójjodotyroninę), aktywną formę hormonu tarczycy,
- pomaga zoptymalizować poziom hormonów.
Kondycja jelit bezpośrednio wpływa na przyswajanie lewotyroksyny przez organizm, a odpowiedni sposób żywienia wspiera zdrowie jelit, co przekłada się na lepsze wchłanianie leku. Stosowanie, na przykład, diety eliminacyjnej i przeciwzapalnej, pomaga spowolnić postępowanie choroby Hashimoto. Niezwykle ważne jest dostarczanie tarczycy niezbędnych składników odżywczych, takich jak selen, cynk i żelazo, które są niezbędne do produkcji hormonów. Dieta obfitująca w te mikroelementy wspomaga prawidłowe funkcjonowanie tarczycy. Odpowiednie żywienie pomaga również zoptymalizować poziom hormonów. Zmniejszenie ilości przeciwciał anty-tarczycowych (anty-TPO i anty-TG), dzięki odpowiednio dobranej diecie, może przełożyć się na poprawę poziomu hormonów tarczycy (FT3, FT4) oraz TSH. Suplementację witaminą D, selenem i innymi składnikami odżywczymi, zawsze warto skonsultować z lekarzem, który pomoże dopasować ją do indywidualnych potrzeb i aktualnych wyników badań. Regularne monitorowanie poziomu hormonów tarczycy oraz przeciwciał anty-tarczycowych pozwala ocenić, czy terapia hormonalna, w połączeniu z dietą, przynosi oczekiwane rezultaty.