Noj Giter-Granatsztajn

---

Życiorys

Początki działalności

Noj Giter-Granatsztajn przyszedł na świat w 1886 roku w Bełchatowie, będąc synem ubogiego krawca. Jego ojciec prawdopodobnie zmarł, gdy Noj był jeszcze dzieckiem. Już w wieku 14 lat podjął pracę w warsztacie krawieckim, gdzie ciężkie warunki zatrudnienia doprowadziły go do głębokich myśli o samobójstwie. W 1901 roku zdecydował się na emigrację z siostrą do Łodzi, gdzie poznał działaczy ruchu robotniczego. Dzięki nim wszedł w struktury Bundu, przyjmując przydomek Noj Sznajder (Noj Krawiec). Szybko zyskał reputację aktywnego działacza i na początku 1903 roku został wysłany do Warszawy, aby wspierać organizację strajków. W stolicy działał pod pseudonimem Noj Lodzer (Noj Łodziak), jednak wkrótce po przyjeździe został aresztowany. Pomimo młodego wieku, czekała go 9-miesięczna kara w X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej. Po odbyciu tej kary, został ponownie zatrzymany i skazany na 2 miesiące za działalność polityczną. Następnie zesłano go na wieś w guberni radomskiej, co miało stanowić formę kary. Zdołał jednak wrócić do Łodzi, gdzie zaangażował się w działalność socjalistyczną w podziemiu. Brał udział w walkach ulicznych podczas powstania łódzkiego, ale po jego stłumieniu przez władze carskie, uciekł do Częstochowy, a stamtąd do Paryża.

Okres anarchizmu

Pobyt w Paryżu umożliwił Nojowi skontaktowanie się z przyjaciółmi, Maksem Granatsztajnem oraz Jakubem Markiewiczem, którzy pomogli mu w znalezieniu dachu nad głową i zapoznali go z miastem. Spędził tam 6 miesięcy, w trakcie których miał okazję zgłębić idee anarchistyczne, co miało wpływ na jego przyszłość. Po powrocie do Królestwa Kongresowego stał się członkiem Łódzkiej Grupy Anarchistów-Komunistów „Internacjonał”. Jego działalność w grupie była jednak krótka, gdyż 12 lutego 1906 roku został aresztowany wraz z pięcioma innymi towarzyszami. Umieszczono ich w więzieniu przy ul. Długiej, aktualnie znanym jako Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi. Dyrektorem więzienia był Aleksander Modzelewski, znany z brutalnych metod, który często umieszczał w jednej celi skazańców politycznych oraz kryminalnych, co prowadziło do aktów przemocy pomiędzy nimi.

Zesłanie

22 listopada 1906 roku sąd wojenny warszawskiego okręgu skazał Giter-Granatsztajna na 10 lat ciężkiego więzienia za przynależność do łódzkiej grupy anarchokomunistycznej. Został osadzony w Tobolsku, gdzie usiłował uciec, jednak bez powodzenia. W 1910 roku przeniesiono go do więzienia katorżniczego w Akatuju, a następnie do Ałgaczy, gdzie przetrwał do końca swojego wyroku. W 1915 roku został zesłany do Czyty, gdzie podjął pracę jako krawiec. Po rewolucji październikowej, był aktywnym uczestnikiem ruchu anarchistycznego, biorąc również udział w wojnie domowej.

Wspomnienia oraz śmierć

W późniejszych latach mieszkał w Moskwie, gdzie zarejestrowano go jako jednego z pierwszych członków Stowarzyszenia Byłych Katorżników Politycznych i Zesłańców. Na łamach czasopisma Каторга и ссылка (Katorga i zesłanie), wydawanego przez stowarzyszenie, opublikował swoje wspomnienia z czasów aktywności w ruchu socjalistycznym oraz anarchistycznym na ziemiach polskich, jak i okresu zesłania. Pierwsza część ukazała się w numerze 5 z 1926 roku i nosiła tytuł Первое массовое движение на западе России в 1900 годы (Pierwszy ruch masowy na zachodzie Rosji w pierwszej dekadzie XX w.). Dwie kolejne części, zatytułowane воспоминания о каторге (Wspomnienia o katordze), opublikowano w numerach 5 i 6 z 1930 roku. W okresie tym Steworzyszenie było narażone na czystki polityczne ze strony władzy bolszewickiej. Wielu ludzi z przeszłości anarchistycznej zostało usuniętych z organizacji, jednak Granatsztajn nie tylko pozostał, ale również w 1935 roku Stowarzyszenie zostało zlikwidowane. Ostatnim znanym faktem z życia Granatsztajna jest jego tragiczna śmierć; został aresztowany 8 marca 1938 roku przez NKWD i rozstrzelany 4 czerwca tego samego roku na poligonie Butowo. Wraz z nim w tym tragicznym wydarzeniu zginęli także anarchiści Lew Grigorjewicz Siemanowicz, Michaił Łazarewicz Soskin, oraz eserowiec Jakow Maksimowicz Żurawliow.

Publikacje

Wiedza na temat publikacji autorstwa Noja Giter-Granatsztajna jest niezwykle interesująca. Jego prace, wydane w Polsce w formie książki zatytułowanej „Barykady i katorga. Wspomnienia anarchisty”, stanowią niezwykle cenny wkład w rozumienie historii. Wśród zawartych tam artykułów można znaleźć:

• pierwsze masowe ruchy na zachodzie Rosji w latach 1900 (1925),
• wspomnienia o katorze (1930).

---

Oceń: Noj Giter-Granatsztajn

---